Versterken sociale basis

Op deze pagina leest u meer informatie over: 

• Over de sociale basis
• De drie niveaus van sociale basis
• Sociale kwaliteit als aanknopingspunt voor versterken sociale basis
• Het Sociale Kwaliteitsmodel
• Dashboard 'Sociale basis'

De sociale basis is er, heeft een intrinsieke waarde en tegelijkertijd is ondersteuning van de sociale basis nodig (Verweij Jonker Instituut 2023). Het risico bestaat dat als iets er is, het als logisch wordt gezien en verwaarloosd wordt. Bovendien bestaat de sociale basis niet op zichzelf: de verschillende maatschappelijke ontwikkelingen hebben er invloed op. De druk op de arbeidsmarkt, de klimaatcrisis, polarisatie, veranderingen in de opbouw van de bevolking enzovoorts hebben ook invloed op de sociale basis. De sociale basis werkt het beste als er sprake is van continuïteit, als mensen elkaar kennen en inwoners kunnen vertrouwen op elkaar, voorzieningen, erkenning en ondersteuning, op vaste gezichten in de wijk.  

De kracht van bevolkingsgroepen verschilt. Financiering, professionele ondersteuning en waardering is nodig om in samenspel initiatieven, activiteiten en bevolkingsgroepen te ondersteunen. Om mee te kunnen doen (als mens en als gemeenschap) is een bepaalde mate van bestaanszekerheid nodig. Juist als andere partijen naar de sociale basis kijken en verwachtingen hebben, dan moet de sociale basis – als zij daaraan wil bijdragen – ook in staat worden gesteld die rol te spelen. 

De sociale basis heeft ook betaalde krachten, organisaties en een betrokken overheid nodig. Samenwerken op lokaal niveau en een gezamenlijke visie zijn belangrijk. In een wereld die soms steeds meer verdeeld raakt, kan de sociale basis verbindingen maken en bijdragen aan gezamenlijke veerkracht.

 

Sociale basis is een breed begrip, maar wordt duidelijker als je het opdeelt in de door Movisie opgedeelde drie niveaus van sociale basis: de persoonlijke sociale basis, de gemeenschappelijke sociale basis en de institutionele sociale basis (Movisie, 2024).

• Persoonlijke sociale basis (Ik doe mee/ik ben actief): dit gaat over de inwoner en het netwerk van die persoon, en in hoeverre dat netwerk diegene kan ondersteunen en opvangen. De rol van de lokale overheid wordt hierin beschreven als het op orde hebben van basisvoorzieningen zoals wonen of onderwijs. Mensen willen meedoen, het liefst op eigen kracht. Als dat niet meer (helemaal) lukt, kunnen mensen in hun omgeving (familie, vrienden, buren) daarbij ondersteunen.
• Gemeenschappelijke sociale basis (Ik doe het samen met anderen): dit gaat over formele en informele gemeenschappen waar personen zich in bevinden. Denk aan (sport)clubs of verenigingen, maar ook aan een gemeenschap in de buurt. Vrijwillige inzet van personen voor organisaties of in gemeenschappen hoort hier ook bij. De rol voor de lokale overheid is het aanmoedigen en mogelijk maken van deelname aan dit soort gemeenschappen. Mensen zoeken elkaar op. Zij willen zich verenigen rondom een gezamenlijke passie/maatschappelijke inzet. Dat kan uitgroeien tot een groter verband, van een informeel gezelschap naar een meer formeel georganiseerd verband.
• Institutionele sociale basis (Ik doe het met hulp van anderen en/of met professionele ondersteuning): dit gaat het over de plekken (gebouwen) en organisaties waarin mensen samenkomen. Denk aan de bibliotheek of een buurt- of dorpshuis. Maar het gaat ook om de formele voorzieningen zoals een vrijwilligerssteunpunt of een welzijnsorganisatie. De rol voor de lokale overheid is om te zorgen dat deze instituties bereikbaar en beschikbaar zijn van mensen, bijvoorbeeld door het verstrekken van subsidies

Kijken naar kwesties in de sociale basis vanuit het idee ‘sociale kwaliteit’ biedt aanknopingspunten voor acties voor iedereen die betrokken is. Dit concept geeft een taal, een richting en voorwaarden voor het samenwerken in en aan de versterking van de sociale basis. Sociale kwaliteit gaat over de kwaliteit van het leven van mensen en hoe dit samenhangt met de kwaliteit van hun sociale omgeving (Verharen, 2017). Wanneer inwoners, bedrijven, beleidsmakers en professionals samen investeren in de vier voorwaarden van sociale kwaliteit, kan er een sterke sociale basis ontstaan (Movisie, 2021). Tijdens de inauguratie van dr. Jolanda Tuinstra, lector Sociale kwaliteit, van NHL Stenden Hogeschool, op donderdag 23 mei 2024 toonde Jolanda een animatievideo waarmee ze de sociale kwaliteit benadering introduceerde. Bent u benieuwd? Check de animatievideo.

Animatievideo 'De Sociale Kwaliteit Benadering'

 

Het Sociale Kwaliteitsmodel is een kader dat inzicht geeft in hoe de sociale basis van een bevolking versterkt kan worden om zo bij te dragen aan het welzijn en de ontwikkeling van alle inwoners. Zie het figuur hieronder (overgenomen van Werken met het concept sociale kwaliteit - JSO).

De horizontale as van het model geeft de dimensie weer tussen instituties, overheden en organisaties aan de ene kant en relaties, groepen en gemeenschappen aan de andere kant. De verticale as geeft de dimensie weer tussen globale (macro) en lokale (micro) processen. Aan dit assenstelsel zijn de voorwaarden sociaaleconomische zekerheid, sociale cohesie, sociale inclusie en empowerment toegevoegd. 

De vier voorwaarden van sociale kwaliteit

• Sociale inclusie, gericht op gelijkwaardigheid: voorzieningen, activiteiten en netwerken zijn toegankelijk voor iedereen.
• Sociale cohesie, gericht op solidariteit: inwoners ervaren verbondenheid vanuit gedeelde normen en waarden.
• Sociale empowerment, gericht op menselijke waardigheid: inwoners kunnen invloed uitoefenen op hun eigen situatie.
• Sociaaleconomische zekerheid, gericht op sociale rechtvaardigheid: inwoners zijn voorzien in hun basisbehoeften (inkomen, huisvesting, gezondheid, veiligheid en onderwijs).

 

 

 

De vier voorwaarden van sociale kwaliteit hebben directe en duidelijke invloeden op het dagelijks leven van mensen. Daarom hebben we samen met DataFryslân een dashboard ontwikkeld. In het dashboard is de beschikbare data op gemeenteniveau en op dorps- en buurtniveau geordend naar deze vier voorwaarden. De beschrijvende statistiek met vergelijkingen ten opzichte van Nederland als geheel en verloop in de tijd biedt een mooi aangrijpingspunt om in gesprek te gaan met inwoners over hun specifieke ervaringen, inzicht in mogelijke obstakels voor een sterke sociale basis helpt voor het ondersteunen van beleidskeuzes. Het bevordert ook partnerschap tussen inwoners, gemeenten en andere organisaties. Daarnaast maakt een combinatie van cijfers, verhalen van inwoners en verbindingen in het netwerk van de Friese Preventieaanpak dat we de weg vrij kunnen maken van obstakels voor het versterken van de sociale basis: ‘de kracht van de Mienskip’. Bent u benieuwd naar de inzichten die het dashboard te bieden heeft? Bekijk het dashboard middels de onderstaande button. Ook vindt u hier video’s over het gebruik ervan.  

Ga direct naar het dashboard 'Sociale basis'

Wat kunt u ermee?
Voor de waarde ‘sociaal economische zekerheid’ geeft het dashboard inzicht in arbeidsdeelname, inkomensstabiliteit en een veilige leefomgeving. Een concreet voorbeeld: als mensen de straat niet op durven omdat ze bang zijn voor criminaliteit, krijgt u ze moeilijker voor activiteiten in een buurthuis of sportschool.

De waarde ‘sociale cohesie’ geeft inzicht in hoe inwoners de saamhorigheid ervaren, in hoeverre ze respectloos gedrag ervaren en in welke mate vrijwilligerswerk wordt gedaan en mantelzorg. Een voorbeeld: als mensen niet het gevoel hebben erbij te horen omdat ze regelmatig op straat of in het OV respectloos behandeld worden, voelen ze zich mogelijk minder aangesproken om vrijwilligerswerk te doen. En inwoners die veel mantelzorg verlenen, hebben mogelijk de ruimte niet om naast werk en gezin oog te hebben voor buren.

‘Sociale empowerment’ is als waarde vertaald naar ervaren gezondheid en bewegen, gevoel van zelfredzaamheid en eenzaamheid/ervaren steun. In buurten waar men zich gemiddeld gezien eenzaam voelt, is mogelijk extra behoefte aan contact – dat nodigt uit om daar actie op te ondernemen. En als veel inwoners in een gemeente of wijk gemiddeld al vaak gaat lopen of fietsen naar werk of school, hoeft u zich daar misschien minder op te richten. Wanneer echter de ervaren gezondheid in diezelfde gemeente of wijk relatief laag is, wilt u mogelijk wel weten waar dat dan aan ligt. Dat nodigt uit tot verder onderzoek en gesprek.

Tot slot is de waarde ‘sociale inclusie’ vervat in de afstand tot belangrijke voorzieningen, een beweegvriendelijke leefomgeving en gevoelens van discriminatie/ meldingen daarover. Als voorbeeld: wanneer de afstand tot voorzieningen rondom cultuur en recreatie groot is, is het extra belangrijk om initiatieven vanuit inwoners zelf op dit punt te ondersteunen. En als inwoners relatief veel discriminatie ervaren, vraagt dat om beleid op bijvoorbeeld scholen en binnen de gemeente.

Overbodig misschien te benoemen dat deze vier waarden ook met elkaar samenhangen. Op plekken waar relatief veel inwoners moeite hebben om rond te komen, spelen immers ook andere problemen die samenhangen met armoede zoals huisvestings- en schuldenproblematiek, (mentale) gezondheidsproblemen, onzekere arbeidsmarktpositie en ontwikkelingsongelijkheid.