Benutten van ervaringskennis om te ontdekken en doen wat nodig is

In de afgelopen tien jaar is de waardering voor ervaringskennis binnen de zorg- en welzijnssector toegenomen. Het wordt steeds vaker erkend als een essentiële kennisbron naast professionele en wetenschappelijke kennis. Toch wordt ervaringskennis vaak lager ingeschat, wat leidt tot onvoldoende benutting van deze waardevolle inzichten. Hierdoor blijven de diepere oorzaken van problemen onderbelicht, en wordt er teruggevallen op oude patronen en oplossingen.

Dit artikel is geschreven door Ellen de Bruin (accountmanager, NHL Stenden Hogeschool). 

Het verschil tussen ervaringskennis en ervaringsdeskundigheid
In de praktijk worden de termen 'ervaringskennis' en 'ervaringsdeskundigheid' regelmatig door elkaar gehaald, wat tot verwarring leidt. Het is belangrijk deze begrippen te onderscheiden, omdat ze elk hun eigen waarde en toepassingen hebben:

• Ervaringskennis: Dit is de kennis die voortkomt uit een ingrijpende, ontwrichtende levensgebeurtenis. Het gaat verder dan levenservaring en biedt unieke inzichten die niet via professionele of wetenschappelijke kennis te verkrijgen zijn. Ervaringskennis kan individueel of collectief zijn en wordt vaak gebruikt om begrip te krijgen van complexe vraagstukken. 

• Ervaringsdeskundigheid: Dit betreft het bewust inzetten van doorleefde ervaringen door iemand die getraind is om deze op een professionele manier toe te passen. Ervaringsdeskundigen kunnen hun ervaringen flexibel en op verschillende manieren inzetten en gebruiken hun kennis om beleid en structuren aan te passen. 

Door dit onderscheid te maken, wordt duidelijk dat beide concepten op verschillende niveaus inzetbaar zijn, en dat er goed moet worden gekeken welke vorm van ervaringskennis nodig is, om deze optimaal te benutten. Dit onderscheid wordt in het onderstaande schema verder toegelicht. 

Toepassing van ervaringskennis op verschillende niveaus
Ervaringskennis kan op diverse manieren en niveaus worden ingezet:

• Herstelgerichte ondersteuning: Het gebruik van ervaringskennis in de begeleiding van individuen en groepen. 

• Collectieve inzet voor empowerment: Door collectieve ervaringskennis te benutten, wordt herkenning, acceptatie en destigmatisering bevorderd. Dit is zeer geschikt op mesoniveau. 

• Beleidsontwikkeling en systeemverandering: Ervaringskennis helpt bij het ontwikkelen van beleid en diensten die daadwerkelijk aansluiten bij de behoeften en ervaringen van mensen. Het biedt cruciale inzichten voor het doorbreken van systeemdenken en het creëren van meer menselijke oplossingen. 

Ervaringsdeskundigen kunnen hun kennis op verschillende manieren inzetten om zo beleid en structuren aan te passen op de werkelijkheid van degene die er mee te maken zal krijgen. Denk aan het aanpassen van regelingen, interventies en maatregelen op de gebruiker. Ervaringsdeskundigen kunnen het grote plaatje goed overzien en hun kennis binnen de context van de systeemwereld overbrengen. De inzet van ervaringsdeskundigen heeft gevolgen voor een organisatie, en deze moeten van tevoren goed doordacht worden. Bij veel organisaties en ook bij de overheid blijkt het soms lastig om mensen met ervaringskennis of ervaringsdeskundigheid te betrekken, te vinden en samen op zoek te gaan naar een passende rol- en taakverdeling (Stomp & Van der Zwet, 2022).  

Positieve voorbeelden van ervaringskennis in actie
Er zijn ook inspirerende voorbeelden van hoe ervaringskennis succesvol wordt ingezet:

Stichting Het Vergeten Kind heeft effectief campagne gevoerd met ervaringsdeskundigen om hun perspectief van de gesloten jeugdzorg onder de aandacht te brengen (Het Vergeten Kind, 2022). Meer lokaal heeft NHL Stenden Hogeschool samen met studenten en ervaringsdeskundigen gewerkt aan verbeteringen in het klantproces en het inwerkprogramma voor medewerkers bij Kredietbank Nederland. Ook is door hen ervaringskennis aangewend voor het ontwikkelen van de serious game ‘1 uur in de schulden’ samen met het CJIB.  

Deze voorbeelden tonen aan dat het mogelijk is om met ervaringskennis impactvolle veranderingen te realiseren. 

De weg vooruit: loskomen van systeemdenken
Het daadwerkelijk benutten van ervaringskennis en mensen met ervaringskennis betrekken bij processen binnen organisaties, vraagt om een oprechte benadering en loskomen van het systeemdenken. Dit vraagt dus om professionals die de mens in zichzelf weer leren aanzetten en dichter bij hun eigen ervaringskennis kunnen komen te staan. Want ervaringskennis hoort bij het leven van ons allemaal.

Bronvermelding:
Zoeken naar de juiste Balans, Olaf Stomp en Renske van der Zwet, Movisie 2022
Sociale Vraagstukken, Trudy Jansen, 2022
Professioneel inzetten van Ervaringsdeskundigheid, Alie Weerman, 2019

Ervaringskennis binnen de Friese Preventieaanpak
Bij de Friese Preventieaanpak zien we het belang van ervaringskennis en ervaringsdeskundigheid ook terug. Vanuit de verschillende coalities worden er provinciaal afspraken gemaakt tussen verschillende partijen om een gezamenlijke visie over preventie na te streven. Deze afspraken en visie kunnen niet zonder het perspectief van de inwoner en van de mensen die er direct mee te maken hebben gemaakt worden. Tegelijkertijd is het ook ingewikkeld om inwoners van de hele provincie te raadplegen over elk vraagstuk waar we mee te maken hebben. Daarom is het belangrijk om input te krijgen van een vertegenwoordiging van mensen die (ervarings)kennis hebben van het specifieke thema.

In het afgelopen jaar heeft onder andere de coalitie 'Mentale gezondheid' een vraagstuk voorgelegd aan ons platform ervaringskennis. Hierbij werd het begrip preventie in de context van mentale gezondheid opnieuw ter sprake gebracht en hebben we samen met de mensen met ervaringskennis en inwoners hier invulling aangegeven. Dit gaf een verduidelijking van de focus voor de provinciale plannen die binnen het FrIZA zijn gemaakt. De andere coalities en fundamenten van de Friese Preventieaanpak zijn hier ook al mee aan de slag, allen op hun eigen manier. Zo doet de coalitie 'Fries Financieel Fundament' dit structureel en hebben zij ook een ervaringsdeskundige in hun bestuur.